حیوانات

گاندو یا تمساح پوزه‌کوتاه (نام علمی: 'Crocodylus palustris') نوعی کروکودیل بومی شبه‌قاره هند و مناطق اطراف است که در کشورهایهند، بنگلادش، پاکستان، ایران، سریلانکا و برمه زندگی می کند. گاندو تنها کروکودیل بومی پاکستان و ایران و بزرگ‌ترین خزنده این دو کشور، و همچنین پرشمارترین کروکودیل در کشور هندوستان است.

گاندو گوشتخوار است و رژیم غذایی متنوعی شامل انواع ماهی‌ها، خزندگان و پستانداران دارد. در واقع بیشتر مهره‌دارانی که به آب‌های محل زندگی گاندو نزدیک می‌شوند ممکن است به درون آب رفته و خوراک این تمساح شوند. حتی گاهی آهوی سامبار ۲۲۵ کیلویی و گاومیش اهلی ۴۵۰ کیلویی را شکار کرده‌است. آن‌ها حتی توانایی نبرد با ببر بر سر شکار را دارند و پیروزی هر یک از دو گونه دیده شده‌است. گاه نیز گاندوها طعمهٔ ببر شده‌اند. اما عادت آدمخواری در این کروکودیل منحصر یک مورد شکار یک کودک ۶ ساله در ایران می‌شود. به‌ندرت حمله‌های خفیفی نیز در حد گاز گرفتن دست و پا مشاهده شده که با توجه به تعداد بسیار کم احتمال می‌رود نوعی اشتباه در تشخیص شکار باشد. در کل وجود گاندو در برکه‌ها و استخرها تهدیدی برای مردم محلی نمی‌باشد به طوری که حتی بچه‌ها در این برکه‌ها شنا کرده و زنان با آسودگی خاطر در کنار برکه‌ها به شستن ظرف و لباس می‌پردازند.

با توجه به تحرک پائین و خونسرد بودن مصرف غذای آن به‌طور متوسط روزانه ۵/۱ تا ۲ کیلوگرم گوشت است.

تمساح پوزه کوتاه ایرانی با نام محلی گاندو، از راسته کروکودیل سانان و از خانواده کروکودیلیا به شمار می رود. این تمساح تالابی تنها کروکودیل بومی ایران است که در زیستگاه های جنوب شرقی کشور و تنها در منطقه بلوچستان پراکنده است. مهم ترین مناطقی که به عنوان زیستگاه گاندو در ایران شناخته می شوند عبارتند از: رودخانه سرباز، رودخانه کاجو، برکه های میان راسک، باهو کلات، فیروزآباد، آزادی، درگس، کهیر برز، هوت کت، شیرگواز، باتلاق دلگان و باتلاق کلانی در جنوب استان سیستان و بلوچستان. به طور کلی زیستگاه اصلی این کروکودیل نواحی رودخانه ای به ویژه برکه های عمیق است. تمساح پوزه کوتاه ایرانی، دارای پوزه ای کوتاه با ۱۹ دندان در فک بالایی و ۱۵ دندان در فک پایینی، دست و پای کوتاه با ۵ انگشت منتهی به ناخن های بلند در دست های جلویی و چهار انگشت منتهی به ناخن های کوتاه تر در پاهای عقبی می باشد. رنگ پوستش زیتونی با نوارهای تیره بر روی دمشان و نقاط تیره رنگ در طول دو طرف بدنشان است که به تدریج با رشدشان از بین می رود. رنگ پوست کروکودیل های مسن قهوه ای با علایم تیره پراکنده است. وجود استخوان های استئودرم در زیر پوست و روی ماهیچه باعث شده سطح پشت جانور خشن، سپرمانند و پوشیده از ۴ یا ۶ ردیف صفحه استخوانی شود که در هر ردیف ۱۶ تا ۱۸ استخوان صفحه غضروفی و محکی ایجاد گردد و مانند زرهی از شانه تا کمر این جانور را پوشانده است. دم این تمساح که تقریباً نیمی از طول بدن آن را تشکیل می دهد بسیار قوی است به طوری که با یک ضربه می تواند استخوان بدن یک پستاندار بزرگ را خرد کند. از دیگر ویژگی منحصر به فرد این تمساح داشتن اسید معده بسیار قوی است که این جانور را قادر به هضم اشیا سفت و سخت می کند. ماه اسفند، زمان جفت گیری تمساح پوزه کوتاه ایرانی به شمار می رود و زمان تخم گذاری آن نیز در خرداد ماه است. گاندو ماده در شروع فصل بارندگی و به صورت شبانه در حاشیه شنی رودخانه اقدام به حفر گودالی با عمق تقریبی نیم متر می کند و حدود ۲۰ تا ۶۰ تخم گذاشته و روی آن را با شن می پوشاند. زمان تولد نوزادان تمساح ۶۰ روز پس از تخم گذاری است. معمولاً ۶۰ درصد از تخم ها به نوزاد تبدیل می شوند. مهم ترین منبع غذایی نوزادان لارو حشرات و بچه ماهی ها است. بزرگ ترین دشمنان نوزادان تمساح پرندگان شکاری و ماهیخوار و جانورانی چون سگ و بزمچه محسوب می شوند. سن بلوغ در این تمساح ایرانی بین ۵ تا ۱۰ سالگی می باشد. براساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان، در حال حاضر حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تمساح پوزه کوتاه در تالاب ها و آبگیرهای منطقه سرباز و چابهار بلوچستان زندگی می کنند. همچنین این اداره اعلام کرده که در سال های اخیر خشکسالی و محدود شدن دایره زیست و نیز از میان رفتن چرخه غذایی این تمساح ها باعث شد این جانوران با خطر انقراض روبرو شوند.

این تمساح دارای پوزه‌ای پهن است که فک بالایی ۱۹ دندان و فک پایینی ۱۵ دندان دارد. در قسمت پشت سر و در ناحیه گردن دو جفت صفحه شاخی بزرگ دیده می‌شود. دارای پاهای کوتاه بوده و پنج انگشت منتهی به ناخن‌های بلند در پاهای جلوئی و چهار انگشت منتهی به ناخنهای کوتاه تر در پاهای عقبی دیده می‌شود. رنگ عمومی بدنش زیتونی تا قهوه‌ای بوده و شکمی بدون فلس و به رنگ سفید متمایل به زرد دارد.

میانگین اندازهٔ این کروکودیل در نرها ۳ متر و ماده‌ها ۲٫۴۵ متر است. البته نرهای مسن ممکن است بسیار بزرگتر شده و به ۴ تا ۵٫۵ متر طول و ۵۵۰ کیلوگرم وزن برسند. البته گاندوهای ایران به‌ندرت به ۳ متر می‌رسند و بزرگترین گاندو مشاهده شده ۳٫۶ متر طول داشته‌است. دم این حیوان که نیمی از طول بدن آن را تشکیل می‌دهد، آن‌قدر قدرتمند است که می‌تواند استخوان بدن پستاندار بزرگ جثه‌ای را با ضربه‌ای قوی خرد کند و آرواره‌های وی آن‌چنان محکم است که می‌تواند بزرگترین استخوان‌ها را به‌راحتی خرد کند. از ویژگی‌های دیگر گاندو اسید معدهٔ بسیار قوی است که این جانور را قادر به هضم اشیاء سخت و سفت می‌کند و همچنین وجود پرده‌ای بنام Veium Pahatinum در بدن این تمساح که راه ورود آب به معده را حتی در زمانی که دهان حیوان باز است، می‌بندد.

فصل جفت‌گیری گاندو در اسفندماه و تخم‌گذاری آن در ماه خرداد است. گاندو با کندن گودال عمیقی در مکانی که از رطوبت کافی برخوردار باشد، حدود ۲۰ تا ۳۵ تخم می‌گذارد. ۶۰٪ تخم‌ها پس از ۶۵ روز تبدیل به نوزاد می‌شوند. توله‌ها با طولی برابر ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر به دنیا می‌آیند. تغذیهٔ نوزادان از حشرات و لارو آنها، دوزیستان و لارو آنها و بچه‌ماهی‌ها است، تنها ۵ تا ۱۰٪ نوزادان به سن بلوغ در ۵ تا ۱۰ سالگی می‌رسند و بقیه خوراک پرندگان شکاری و ماهی‌خوار، روباه، شغال، سگ، و بزمجه می‌شوند.

 ا